Czy język musi powstawać naturalnie, przez wieki ewolucji i zmian? Niekoniecznie. Istnieje cała kategoria języków, które zostały stworzone przez ludzi od podstaw, z konkretnym celem, strukturą i często z własną społecznością użytkowników. Są to języki sztuczne.
Czym jest język sztuczny?
Język sztuczny (język planowy lub conlang od constructed language) to język stworzony celowo przez człowieka, a nie wykształcony w naturalnym procesie. Może być zaprojektowany w celu ułatwienia komunikacji międzynarodowej, w wyniku eksperymentu lingwistycznego bądź na potrzeby uwiarygodnienia fabuły w literaturze i filmie.
Języki sztuczne dzielą się na trzy główne typy:
- Pomocnicze, takie jak esperanto, powstały, by ułatwić komunikację między ludźmi różnych narodowości.
- Artystyczne, jak języki bohaterów powieści Tolkiena, tworzone są na potrzeby literatury i filmu, by wzbogacić fikcyjne światy.
- Filozoficzne i eksperymentalne, jak lojban, badają granice języka i logiki, często dążąc do maksymalnej precyzji wypowiedzi.
Dlaczego tworzymy języki sztuczne?
Motywacje są różnorodne:
- Uniwersalna komunikacja – marzenie o języku, który każdy może łatwo opanować.
- Eksperyment naukowy – testowanie teorii językoznawczych i logicznych.
- Twórczość artystyczna – budowanie wiarygodnych światów w literaturze i filmie.
- Zabawa i hobby – dla wielu to pasja, podobna do nauki języków obcych.
- Filozofia i precyzja – próba stworzenia języka wolnego od wieloznaczności.
Najciekawsze języki sztuczne
W świecie języków sztucznych znajdziemy zarówno projekty o globalnych ambicjach, jak i te stworzone z myślą o fikcyjnych światach. Każdy z nich ma swoją historię, strukturę i społeczność.
Esperanto – najbardziej znany język sztuczny
Esperanto to bez wątpienia najbardziej znany język sztuczny. Stworzony w 1887 roku przez Ludwika Zamenhofa miał być neutralnym językiem pomocniczym, który ułatwi komunikację między narodami. Jego gramatyka jest regularna, pozbawiona wyjątków, a słownictwo czerpie głównie z języków europejskich. Dzięki prostocie i logicznej strukturze esperanto zdobyło popularność na całym świecie. Szacuje się, że obecnie posługuje się nim od jednego do dwóch milionów ludzi, z czego kilkadziesiąt tysięcy biegle.
Ido – reforma esperanto
Z kolei ido to język, który powstał jako reforma esperanta. W 1907 roku grupa reformatorów, w tym filozof Louis Couturat, zaproponowała zmiany mające uczynić język jeszcze bardziej regularnym i neutralnym. Choć ido nie zdobyło takiej popularności jak esperanto, wciąż ma aktywną społeczność.
Volapük – prekursor języków międzynarodowych
Volapük, choć dziś niemal zapomniany, był pierwszym nowoczesnym językiem międzynarodowym. Stworzony w 1879 roku przez niemieckiego duchownego Johanna Martina Schleyera szybko zdobył popularność, a w szczytowym momencie miał kilkadziesiąt tysięcy użytkowników. Jego złożona gramatyka i silnie zmodyfikowane słownictwo sprawiły jednak, że został wyparty przez prostsze esperanto.
Języki fikcyjne w popkulturze
Klingoński – język wojowników ze Star Treka
Z zupełnie innego porządku pochodzi klingoński, język stworzony na potrzeby uniwersum Star Trek. Jego twórcą jest lingwista Marc Okrand, który zaprojektował klingoński jako język wojowniczej rasy Klingonów. Gramatyka klingońskiego jest celowo egzotyczna, z nietypowym szykiem zdania (dopełnienie–orzeczenie–podmiot) i bogatą morfologią. Choć początkowo był tylko elementem scenariusza, zyskał oddanych fanów.
Języki elfów Tolkiena – quenya i sindarin
W świecie literatury i filmu trudno pominąć języki stworzone przez J.R.R. Tolkiena: quenyę i sindarin. Ten wybitny filolog opracował je jako integralną część mitologii Śródziemia. Quenya, inspirowana językiem fińskim, pełniła funkcję ceremonialnego języka elfów, natomiast sindarin, wzorowany na walijskim, był używany w codziennej komunikacji. Oba języki cechują się bogatą gramatyką i rozbudowanym słownictwem, a ich nauka stała się pasją wielu miłośników twórczości Tolkiena.
Dothracki i valyriański – języki z Gry o tron
Warto również wspomnieć o językach stworzonych na potrzeby serialu Gra o tron: dothrackim i valyriańskim. Ich autorem jest lingwista David J. Peterson, który na podstawie kilku słów zawartych w książkach George’a R.R. Martina opracował pełne systemy językowe. Dzięki ogromnej popularności serialu zyskały one rzesze fanów na całym świecie i stały się kolejnym przykładem na to, jak fikcyjne języki mogą przenikać do kultury popularnej.
Eksperymentalne języki logiczne i minimalistyczne
Lojban – język oparty na logice
Innym intrygującym projektem jest lojban, język logiczny zaprojektowany w latach 80. XX wieku przez Logical Language Group. Powstał jako eksperyment. Miał być językiem całkowicie jednoznacznym, opartym na logice formalnej. Jego składnia pozwala na precyzyjne wyrażanie nawet bardzo złożonych myśli, co czyni go interesującym narzędziem do badań nad sztuczną inteligencją i komunikacją międzygatunkową.
Toki pona – język prostoty
Z kolei toki pona to minimalistyczny język filozoficzny stworzony przez Sonję Lang w 2001 roku. Jego słownictwo ogranicza się do około 120 słów, a gramatyka jest niezwykle prosta. Toki pona zachęca do prostego, pozytywnego myślenia i skupienia się na podstawowych pojęciach. Mimo swojej prostoty, język ten potrafi zaskoczyć głębią, wiele zależy od kontekstu i interpretacji.
Interlingua – język romańskiej wspólnoty
Na koniec nie sposób nie wspomnieć o interlingua, języku opracowanym w 1951 roku przez International Auxiliary Language Association. Jego celem było stworzenie języka, który będzie zrozumiały dla osób znających języki romańskie. Gramatyka tego języka jest prosta i regularna, a słownictwo pochodzi głównie z łaciny, włoskiego, hiszpańskiego i francuskiego.
W Lidexie nie tłumaczymy klingońskiego… ale esperanto już tak!
Choć większość języków sztucznych funkcjonuje w środowiskach hobbystycznych, esperanto znalazło realne zastosowanie w komunikacji międzynarodowej. Jeśli potrzebujesz profesjonalnego tłumaczenia w esperanto, chętnie pomożemy!
